Algengar spurningar
Hafa Íslendingar stundað hvalveiðar um langa hríð?
Nei, Íslendingar sjálfir hófu ekki að veiða hvali til útflutnings fyrr en eftir síðari heimsstyrjöldina. Fyrr á öldum komu hingað erlendir hvalveiðimenn til að veiða hvali við Íslandsstrendur.
Alþjóðahvalveiðiráðið setti almennt bann við hvalveiðum í til útflutnings árið 1982 og Alþingi ákvað í febrúar 1983 að andmæla ekki banninu og var því bundið af því. Árið 1986 hófust veiðar á langreyðum og sandreyðum í vísindaskyni og lauk þeim árið 1989. Mun færri hvalir veiddust í vísindaskyni en til stóð. Einkum vegna þrýstings frá Bandaríkjunum.
Frá árin 1989 til ársins 2006 voru veiðar á langreyðum ekki stundaðar við Ísland en árið 2003 hófust veiðar á hrefnu í vísindaskyni. Til stóð að veiða 200 hrefnur á tveimur árum en þeim veiðum lauk ekki fyrr en 2007. Erfiðlega gekk að selja hrefnuafurðir hér á landi og útflutningsmarkaðir voru lokaðir.
Voru hvalveiðar fyrst bannaðar hér við land að frumkvæði erlendra þjóða?
Nei, Íslendingar tóku þá ákvörðun árið 1915 að banna stórhvalaveiðar í lögsögu landsins vegna stjórnlausrar rányrkju norskra hvalveiðimanna. Varð Ísland þar með fyrsta landið í heiminum til að banna veiðar á hvölum.
Hefur Hvalur hf stundað veiðar á hvölum í útrýmingarhættu?
Já, Hvalur hf. hefur stundað veiðar á langreyði, sem er á válista Alþjóðanáttúruverndarsambandsins (IUCN) sem tegund í nokkurri hættu. Frá árinu 1948 til 1985 veiddust 233 langreyðar að meðaltali á á ári en eftir 2009 hefur Hafrannsóknarstofnun ekki mælt með meiri veiðum en sem nemur 161 langreyðum árlega.
Hver eru áhrif hvala á stofnstærð helstu nytjafiska á Íslandsmiðum?
Áhrif hvala á stofnstærð helstu nytjafiska á Íslandsmiðum eru flókin. Á hinn bóginn væri rangt að halda því fram að veiðar á langreyðum eða hrefnum myndi auka fiskgegnd. Rannssóknir á hrefnu árin 2003 til 2007 leiddu engin slík tengsl í ljós.
Skíðishvalir eins og langreyður lifa mest á svifi (rauðátu og ljósátu) Hrefnan étur meira af fiski, t.d. sandsíli og loðnu en rannsóknir hafa ekki leitt í ljós að veiðar á hvölum muni auka fiskgegnd.Aðrar rannsóknir benda til þess að hvalir geti haft jákvæð áhrif á fiskistofna. Hvalir losa mikið magn af saur sem er ríkur af næringarefnum. Þessi næringarefni örva vöxt svifs sem er undirstaða fæðukeðjunnar í sjónum og fæða margra nytjafiska. Þetta er oft kallað „hvala dælan“. Einnig geta hvalir hjálpað til við að halda stofnum annarra rándýra í skefjum sem gætu annars étið mikið magn af nytjafiskum.Í stuttu máli: Það er erfitt að segja með vissu hver áhrif hvala eru á stofnstærð helstu nytjafiska á Íslandsmiðum. Það er þörf á frekari rannsóknum til að skilja betur þessi flóknu samskipti í vistkerfi hafsins.
Hvert er gildi hvala fyrir vistkerfi hafsins?
Hvalir eru mikilvægir fyrir vistkerfi hafsins vegna þess að þeir hjálpa til við að viðhalda næringarefnahringrás, binda kolefni, stjórna stofnum annarra tegunda og auka líffræðilegan fjölbreytileika.
Hvalir flytja næringarefni um höfin, bæði lóðrétt og lárétt. Þeir kafa til að nærast og koma síðan upp á yfirborðið til að anda og gera þarfir sínar. Saur þeirra er ríkur af járni og nitri sem örvar vöxt svifs, sem er undirstaða fæðukeðjunnar í sjónum. Þessi þáttur tilveru þeirra er oft kallað „hvala dælan“.
Hver er fæða hvala?
fyrst og fremst svif. Hvalir skiptast í tvo meginflokka: skíðishvali og tannhvali. Fæða skíðishvala er fyrst og fremst svif.
Skíðishvalir hafa skíði í stað tanna sem þeir nota til að sía fæðu úr sjónum. Þeir éta aðallega smá krabbadýr eins og ljósáta og önnur svifdýr, en einnig smáfiska eins og loðnu og síld. Þtannhvalir éta fjölbreyttari fæðu, þar á meðal fisk, smokkfisk og jafnvel önnur sjávardýr eins og seli. Hrefnan er dæmi um skíðisl sem étur aðallega svifi , en háhyrningar eru þekktir fyrir að veiða seli, sæljón og jafnvel aðra hvali.
Búrhvalir eru einu tannhvalirnir sem hafa verið veiddir hér við land.
Hér eru nokkur dæmi um fæðu mismunandi hvala:
Steypireyður: Ljósáta, önnur krabbadýr
Langreyður: Ljósáta, krabbadýr, smáfiskur
Hnúfubakur: Ljósáta, krabbadýr, smáfiskur
Hrefna: ljósáta, loðna, makríl
Háhyrningur: Selur, sæljón, fiskur, hvalir
Fæðuval hvala hefur áhrif á hvar þeir halda sig og hvernig þeir haga sér. Til dæmis ferðast skíðishvalir oft langar leiðir milli fæðusvæða og hlýrra sjó þar sem þeir ala kálfa sína.
Hverjar eru helstu ógnir sem steðja að hvölum?
Því miður standa margar ógnir að hvölum í heiminum í dag. Hér eru nokkrar af þeim helstu:
- Hvalveiðar: Þrátt fyrir að hvalveiðar séu bannaðar í flestum löndum heims, eru þær enn stundaðar í nokkrum , þar á meðal Íslandi, Japan og Noregi. Þetta hefur áhrif á stofnstærðir sumra hvalategunda.
- Mengun: Mengun hafsins, bæði efnafræðileg og með plasti, er stórhættuleg hvölum. Hvalir geta orðið fyrir eitrun af völdum eiturefna í sjónum og plastmengun getur valdið þeim skaða eða jafnvel dauða.
- Hávaði: Undanfarin ár hefur hávaði í höfunum aukist til muna vegna skipaumferðar, olíu- og gasleitunar og heræfinga. Þessi hávaði getur truflað samskipti hvala, fæðuöflun og flakk.
- Árekstrar við skip: Árekstrar við skip eru vaxandi vandamál fyrir hvali, sérstaklega stærri tegundir eins og steypireyði. Þessir árekstrar geta valdið hvölum alvarlegum meiðslum eða jafnvel dauða.
- Loftslagsbreytingar: Loftslagsbreytingar hafa áhrif á vistkerfi hafsins og geta haft neikvæð áhrif á fæðuframboð hvala og búsvæði. Til dæmis getur hlýnun sjávar haft áhrif á dreifingu krabbadýra sem eru mikilvæg fæða fyrir skíðishvali.
- Meðafli: Meðafli þegar hvalir festast í veiðarfærum og drukkna. Þetta er alvarlegt vandamál sem hefur áhrif á margar hvalategundir um allan heim.
Til að vernda hvali er mikilvægt að takast á við þessar ógnir með alþjóðlegu samstarfi. Það þarf að efla verndun hvala, draga úr mengun, takmarka hávaða í höfunum, koma í veg fyrir árekstra við skip og draga úr losun gróðurhúsalofttegunda.